Дэлхийн түүхэнд бичигдэн үлдсэн амьтад

Америкийн Пенсилвани мужийн Панксатовни хотын иргэн минж болох Панксатовни Фил Сауэрби /Punxsutawney Phil Sowerby/ нь дэлхийн хамгийн алдартай газрын минж юм. Жил бүрийн 2-р сарын 2-нд энэ хотод том фестиваль болдог ба цаг агаарыг хамгийн сайн шинжигч гэгддэг Панксатовни минж энэ фестивалийн гол баатар байдаг. 1886 оноос эхлэлтэй энэ фестивалийн минжийг зарим хүмүүс анхны фестиваль дээр байсан минж мөн гэж үздэг нь гайхмаар хэрэг. Дунджаар 10 жил амьдардаг энэ амьтан анхны фестивалиас өнөөг хүртэл амьдрах боломжгүй юм. Хотынхны үздэгээр 2-р сарын 2-нд газрын минж үүрнээсээ гарч ирээд сүүдрээ харчихаад буцаж үүр рүүгээ орох юм бол өвөл дахиад зургаан долоо хоног үргэлжилнэ гэдэг бол сүүдрээ харахгүй байх юм бол хавар эрт ирэхийн дохио гэнэ.

Москвагийн гудамжнаас олдсон орон гэргүй залуу нохой Лайка дэлхийн анхны сансрын нисгэгч нохой болсон. 1957 онд Спутник-2 хөлгөөр сансарт ниссэн ч харамсалтай нь эргэж ирээгүй юм. Лайка нохой дэлхийн татах хүчний нөлөөллөөс гарч, ямар ч асуудалгүй тойрог замд орсон. Аялал эхэлснээс 5-7 цагийн дараа халуун агаар, балмагдалд орсноос болж үхсэн Лайка нохой амьд бие организм дэлхийн татах хүчний дутагдлыг удаан хугацаагаар тэвчиж чадна гэдгийг батлан харуулсан Лайка нохой хүн төрөлхтний түүхэнд алтан үсгээр бичигдэн үлдсэн юм.

Эльза нэртэй эмэгчин арслан байгаль судлаач Жой Адамсон /Joy Adamson/-ы Born Free ном хэвлэгдсэнээр олонд танил болсон. Жой Адамсоны нөхөр Жорж /George/ биеэ хамгаалахын тулд аргагүйн эрхэнд Эльзагийн эхийг хөнөөсөн бөгөөд тухайн үед хэдхэн долоо хоногтой бяцхан гүег байсан Эльза болон түүний хоёр эгчийг асрамжиндаа авсан ба хоёр эгч нь Роттердамын амьтны хүрээлэн рүү илгээгдэж, харин Эльза Адамсоны гэр бүлийнхэнтэй үлдсэн юм. Жой гэр бүлийнхээ өвөрмөц гишүүний амьдралын тухай ном бичсэн нь Эльзаг алдаршихад хүргэсэн.

Хэм нэртэй шимпанзе сармагчин сансарт ниссэн анхны хүнтэй төстэй амьтан байсан. Хамгийн азтай нь түүний нислэг сансарт ниссэн анхны нохой шиг хувь тавилангаар төгсөөгүй. Сансрын хөлөг хөөрөх үеэр гялсхийх гэрэлд үзүүлэх хариу урвалыг эерэг болгохоор сургаж байсан зургаан сармагчны нэг болох Хэм сармагчин НАСА-гийн сонголтоор сансарт ниссэн бөгөөд 1961 оны 1-р сарын 31-нд хийсэн түүний сансрын аялалд хүчилтөрөгчийн дутагдлын улмаас саатсан ч гурван цагийн сансрын аялалын дараа эх дэлхийдээ ирсэн Хэмийн биеийн байдал ердийн байсан төдийгүй аялалаас ирмэгцээ нэг алим, тал жүрж идсэн байна. Хэм сансрын аялалынхаа дараа Вашингтоны Үндэсний амьтны хүрээлэнд 17 жил гаруйн хугацаанд амьдарчээ.

Дор хаяж 179 настай Жонатан яст мэлхий бол дэлхийн хамгийн хөгшин амьтан. Үүнийг нотлох нь хэцүү боловч энэ гэрэл зураг нотлох баримт болж болох юм. Түүний нэг нүд сохор, бас ийм өндөр настай боловч энэ нь түүнийг амьдралд хайртай байхад нь саад болдоггүй аж.

Энэтхэгийн энэ хадны дорго 1962 онд Америк руу чингэлэгт ачигдан нууцаар хил нэвтрэн орж ирсэн нь уршигтай этгээд амьтныг импортлохыг хориглосон 1900 оны актыг илэрхий зөрчсөн байсан явдал байв. Хөлгийн нэгэн далайн цэрэг түүнийг Дулут амьтны хүрээлэнд өгсөн ба засгийн газар түүнийг устгахыг тушаасан байна. Гэвч амьтны хүрээлэнгийнхний хүчин зүтгэлээр Магу дорго үндэсний хэмжээний мэдээлэл болж, эцэст нь улс төрч Стьюарт Удолл /Stewart Udall/ Магуд улс төрийн бус орогнох байр олгожээ. Магу хадны дорго нь хууль ёсоор АНУ-ын иргэн болсон цорын ганц хадны дорго юм. 1968 онд хорвоогийн жамаар үхсэн Магуг чихмэл болгон үзэсгэлэнд тавьсан билээ.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед гурван хөлөг онгоцны сүйрлээс амьд үлдсэн Сэм муур бол үнэхээр гайхалтай муур байжээ. 1941 оны 5-р сарын 27-нд болсон тэнгисийн тулааны үеэр живсэн хөлөг онгоцноос амьд үлдэх үедээ Сэм Оскар /Oscar/ гэдэг нэртэй байв. Хөлгийн тавцан дээр байсан 2000 хүн амь алдахад Сэм ганцаараа амьд үлдсэн юм. Тэр жилээ Британий байлдааны хөлөг онгоцон дээр байсан Сэм хөлөг сөнөөгч дэлбэрсний улмаас живэх үед бас л амьд гарсан ба хөлөг дээр байсан 159 хүн бүгд үхсэн байна. Сэм Гибралтарыг хөндлөн сэлж, эрэг дээр авирч гарсан юм. Жившгүй Сэм хэмээн нэрлэгдсэн муурыг дараагийн хөлөг онгоцон дээр хөл тавих үед бас л сөнөөгчийн дэлбэрэлт болсноор хөлөг живсэн билээ. Гэхдээ энэ үед хөлөг дээр байсан хүмүүсээс нэг хүн амьд үлдсэн юм. Сэм мөн л далайн дунд хөлгийн хэлтэрхийн дээрээс амьд олдсоноор гурван удаагийн хөлөг онгоцны сүйрлээс амьд гарч, 1955 оныг хүртэл Белфастад амьдарчээ.

Дэлхийн нэгдүгээр дайны үед Америкийн армийн гэртээ буцагч тагтаа Шер Ами Францад цэргийн олон үйл ажиллагаанд оролцсон. Британий явган цэргүүдийн цуст тулааны үеэр чухал мэдээлэл солилцох үүргийг гүйцэтгэж байсан 600 шувууд байсны нэг нь Шер Ами тагтаа юм. 1918 онд 12 чухал захидлыг хүргэсэн түүний хамгийн сүүлийн нислэг 1918 оны 10-р сарын 4-ний өдөр тохиожээ. Цээж, хөлөндөө хүнд шарх авч, нэг нүд нь сохорсон Шер Ами даалгавраа сайн гүйцэтгэснээр 200 хүний амь насыг аварсан билээ. Энэхүү нислэгийн дараа эмчлүүлж, тэр ч бүү хэл үгүй болсон хөлнийхөө оронд хиймэл модон хөлтэй болсон Шер Ами жил хүрэхгүй хугацаанд амьдарсан юм.

1591 онд Нэгдсэн Вант улсад зэгсэн алдартай болсон Морокко морь Шекспирийн зохиолд мөнхрөн үлдсэн байдаг. Зоос цуглуулах, туурайгаа товших, хоёр эсвэл дөрвөн хөл дээрээ бүжиглэх, шаардлагатай үед хатан хаанд бөхийн ёслох зэргийг хийж чаддагийн дээр тодорхой асуултуудад хөлнийхөө хөдөлгөөнөөр хариулж чаддаг Морокко морины хамгийн ер бусын үйлдэл нь өөрийн эзэн Уильям Банкс /William Banks/-ыг хар шид хэрэглэсэн хэмээн буруутгагдаж үхэх ялаар шийтгүүлэх үед шүүгч нарын өмнө өвдөг сөгдөн тэднээс эзнийх нь амийг өршөөхийг хүссэн явдал юм.

1861 онд төрсөн Жамбо зааныг Францын Суданаас Парисын амьтны хүрээлэн рүү аваачсан ба заан тэнд дөрвөн жил амьдарсны дараа түүнийг  дахин Лондонгийн амьтны хүрээлэн рүү аваачсан юм. Тухайн үед ааштай болж, хяналтнаас гарсан Жамбог Британий ард иргэдийг айлгасан хэмээн Барнум /Barnum/-ын циркд 10,000 доллараар худалдсан байна. Харин заан Барнумын циркд маш жаргалтай байсан ч гурван жилийн дараа галт тэргэнд гарсан дэлбэрэлтэнд ноцтой шархадсанаасаа болж үхсэн юм.